Azerbaycan'da Sertifikalı Tohumculukta Yeni Bir Dönem Başlıyor

Azerbaycan Cumhuriyeti ekolojik zenginliği ile tarım ve hayvancılık için uygun topraklara sahip bir ülke olarak biliniyor. Ülkede var olan tarımsal değerlerin dengeli ve devamlı gelişimini amaçlayan sosyo-ekonomik kalkınma sürecinde tarım sektörünün potansiyeline özel bir önem veriliyor.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) döneminde Azerbaycan’da tarım sektörünün temel özelliklerini, üretimi belirleyen merkezi ekonomik planlama yönetimi, devlet mülkiyeti esasına dayalı tarımsal araziler ve kolhoz-sovhoz adlı kolektif tarımsal çiftlikler oluşturmuştur. Azerbaycan parçası olduğu Sovyetler Birliği’nin önemli tarım bölgelerinden biri olarak kabul ediliyordu. Sözkonusu dönemde Azerbaycan’da pamuk, üzüm ve sebze üretimine ağırlık veriliyordu. Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte Azerbaycan’da, merkezi planlama, uzmanlaşma ve işbölümüne dayalı ekonomik yapılanma sona erdi, eski SSCB’ne üye devletlerle üretim bağlarının ve ekonomik ilişkilerin kopması ve eski pazarların kaybedilmesi tüm üretim sektör ve süreçlerinin yanı sıra tarımı da olumsuz etkiledi.

Bağımsızlığın ardından siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanması ile Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından toprak ve tarım reformları uygulamaya konuldu. Ülkede tarımı da kapsayacak şekilde genel ekonomik, sosyal, idari ve hukuki altyapıların dönüşümünü sağlayacak, bu kapsamda sosyal ve ekonomik kalkınmayı hedefleyen bir süreç başlatıldı. Piyasa ekonomisine geçiş süreci ve özelleştirme uygulamalarının ilk adımı tarım sektöründe atıldı.

Tarım sektörü Azerbaycan’da yürütülen sosyo-ekonomik kalkınma süreci içerisinde önemli bir işleve sahip. Ülke ekonomisinin petrol ve doğalgaza bağımlı şekilde büyümesinin olumsuz etkilerinin azaltılması, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi, kırsal alandaki nüfusun istihdamının artırılması ve halkın yaşam koşullarının iyileştirilmesi bakımından tarım sektörünün potansiyelinden etkin şekilde yararlanılması, ülke politikalarının önemli enstrümanları arasında yer alıyor. Ekonominin petrol-dışı sektörleri arasında büyümeye ve gelişmeye uygun bir yapıya sahip olan tarım sektörü, sağlamış olduğu istihdam olanakları ile de seçiliyor.

Ülkenin tarım sektörünün geliştirilmesine yönelik Azerbaycan Hükümetince hayata geçirilen politika ve uygulamalara paralel bir zemin ve anlayış içerisinde hareket eden Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından, 1994-2012 yılları arasında, toprak analiz laboratuarlarının modernizasyonu sağlandı, bitki sağlığı ve karantina laboratuarları yenilendi, zirai araştırma merkezlerine donanım alındı, hayvan nesli ıslahı çalışmaları yapıldı, damızlık ana arı yetiştiriciliği desteklendi, tarım master planları ile kırsal kalkınma stratejilerinin hazırlanması desteklendi, Azerbaycanlı çiftçilerin eğitilmesi için görsel, işitsel ve yazılı materyaller temin edilmiş, gübre ve tohum yardımı yapıldı, Azeri uzmanlar için eğitim programları düzenlenmiş, tarım makineleri ve donanım temin edilmiş, tarımla ilgili Türkiye’de düzenlenen konferans, seminer, fuar ve benzeri çok sayıda organizasyona Azeri uzmanların katılımlarına destek verildi.

Azerbaycan’ın tarım sektörünün geliştirilmesine ve kalkındırılmasına yönelik TİKA tarafından hayata geçirilmiş olan proje ve faaliyetler içerisinde Azerbaycan-Türkiye Tohumculuk ve Araştırma Ortak Kurumu etkinliği, verimliliği ve uzun solukluluğu bakımından müstesna bir konuma sahiptir.

Azerbaycan’da sertifikalı tohumculuğun geliştirilmesine yönelik 1995 yılından itibaren hayata geçirilen faaliyetlerin kurumsal bir yapı aracılığıyla sürdürülmesi ve Türkiye ile Azerbaycan kökenli tohum çeşitlerinin denenmesi, iyileştirilmesi ve uygun tohum çeşitlerinin üretilmesi amacıyla 2001 yılında Haçmaz Bölgesi’nde Azerbaycan-Türkiye Tohumculuk ve Araştırma Ortak Kurumu kuruldu. Kurum Başkanlığımızca çağdaş tarım makineleri, tohum ve gübre ile teçhiz edilmiş ve kaliteli sertifikalı tohum üretimi yapılması sağlandı. Ayrıca, Kurum’da çiftçilerin eğitim almaları için Çiftçi Eğitim Merkezi kurulmuş ve personel için eğitim programları düzenlendi. Kurum’da yürütülen tohumculuk çalışmaları sonucunda, ürün verimliliğinde %25-30 düzeyinde artış sağlandı. TİKA tarafından Türkiye’den getirilen tohumların deneme ekimleri sonucunda, “elit ve birinci sınıf” olarak yıllık ortalama 500–600 ton kaliteli tohum üretilerek, ülkenin çeşitli bölgelerindeki tohum üretimi ile meşgul olan çiftçilere dağıtılıyor. Kurumda üretilen “elit ve birinci sınıf” sertifikalı tohumlar ülke ihtiyacının yaklaşık %20’sini karşılıyor.

İşletim protokolü biten söz konusu kuruma ilişkin yeni protokol, 12 Eylül 2012 tarihinde Azerbaycan’ın Gebele kentinde gerçekleştirilen Türkiye-Azerbaycan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin II. Toplantısı kapsamında TİKA Başkanı Dr. Serdar Çam ve Azerbaycan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi  Faig Bağırov tarafından imzalandı.

İmzalanan Protokol, Azerbaycan-Türkiye Tohumculuk ve Araştırma Ortak Kurumu’nda yürütülen tohumculuk üretim ve araştırma çalışmalarına TİKA Başkanlığı tarafından verilen teknik ve danışmanlık desteğine yeni bir ivme kazandıracak. Türkiye’nin tohumculuk alanında sahip olduğu bilgi, deneyim ve teknik tecrübenin Azerbaycan-Türkiye Tohumculuk ve Araştırma Ortak Kurumu özelinde Azerbaycan ile paylaşılması, Kurum’da “elit ve birinci sınıf” sertifikalı tohum üretiminin artırılmasına ve üretilen kaliteli tohumların geniş ekin alanlarında uygulamasına katkı sağlayacağı öngörülüyor.

Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’nın talebi üzerine, Azerbaycan’da tarım ürünleri üretiminin artırılmasını teşvik etmek ve toplumun gıda ürünlerine olan ihtiyacını yerel üretimlere dayanarak iyileştirmek amacıyla, “2008-2015 Yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Toplumun Güvenilir Gıda Ürünleri İle Temin Edilmesine Dair Devlet Programı” çerçevesinde ve A.C. Devlet Toprak Fonu hesabına ülke içinde büyük özel tarım işletmelerinin oluşturulmasına ilişkin Azerbaycan Cumhurbaşkanı talimatları doğrultusunda, Ağcabedi ve Beylagan bölgelerinde belirlenmiş alanlarda özel pilot tarım işletmelerinin oluşturulmasına yönelik danışmanlık desteği sağlandı.

Azerbaycan Devleti tarafından alt yapı yatırımları (yol, elektrik, sulama kanalları vb.) yapılacak olanAğcabedi ve Beylagan bölgelerinde ilk etapta takribi olarak belirlenmiş 4.800 hektarlık alanda öncelikli olarak ekmeklik yüksek verimli buğday yetiştirilmesini teminen özel pilot tarım işletmeleri projelerinin hayata geçirilmesine yönelik olarak öngörülen çalışmaların bir an önce başlatılmasının önemli olduğu göz önünde bulundurularak, söz konusu alanlarda genel planlama, projelendirme, kapsamlı sulama (sulama kanalının hidroteknik yapılarla inşası ve büyük çaplı tarım işletmesi için modern sulama sistemlerine uygun kolektör-drenaj şebekesinin sağlanması) ve gerekli altyapı çalışmaları ile yolların yapılması, enerji hatlarının çekilmesi, toprağın kimyasal özelliklerinin öğrenilmesi, ekim çalışmalarının gerçekleştirilmesi, yüksek verimliliğin elde edilmesi için kaliteli verimli tohumların belirlenmesi, işletmelerin maddi-teknik altyapısının pekiştirilmesi, çeşitli zirai teknik makine, donanım ve ilaçların sağlanması vb. faaliyetlerin hayata geçirilmesi ile ilgili ihtiyaç duyulan danışmanlık hizmetlerinin gösterilmesi için T.C. Gıda, Tarım ve Hayvanclık Bakanlığı’ndan 3 uzman 4-8 Haziran 2012 tarihlerinde Azerbaycan’da görevlendirildi. Heyet, , Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, Tarım Bakanlığı ve Toprak Komitesi yetkilileri ile görüşmelerde bulundu, pilot işletmelerin kurulacağı Ağcabedi ve Beylegan bölgelerini ziyaret ederek yerinde incelemeler yapmış, arazinin toprak, iklim, bitki ve su kaynakları ile ilgili gözlemlerde bulunmuş ve yerel uzmanlardan gerekli bilgileri aldı. Alan ziyareti sonunda Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Bakanlığı yetkililerine kurulacak işletmeler ile ilgili ilk gözlem ve değerlendirmelerini aktarmıştır. Bu çerçevede, görevlendirilen uzman heyetinin iklim verileri, su ve toprak analizi sonuçlarının tamamlanmasını müteakip hazırlanan sonuç raporu Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’na sunuldu. Pilot tarım işletmeleri kurulması süreci sunulan rapor doğrultusunda devam ediyor.